Verschillende soorten dood

In de medische wereld onderscheiden we drie verschillende soorten dood, namelijk de klinische dood, de biologische dood en de hersendood. Daarnaast kennen we ook de term juridische dood. Wat zijn de verschillen? En, ben je bij elke dood ook daadwerkelijk fysiek dood, ofwel overleden? 

Hersendood

Als men spreekt over hersendood, bedoelt men het volledige en onherstelbare verlies van hersenfuncties. Hierbij worden ook de functies van de hersenstam en het verlengde merg meegerekend. De persoon die hersendood is, heeft geen mogelijkheid meer om zelfstandig te ademen. Ook kan het lichaam de bloeddruk en de lichaamstemperatuur niet meer reguleren. Een ander kenmerk van hersendood is dat de patiënt niet meer reageert op pijnprikkels van welke aard dan ook. Tevens reageren de pupillen niet meer op licht. Wanneer de beademing van een patiënt die hersendood is gestopt wordt, zullen alle organen en weefsels in het lichaam direct beginnen met afsterven omdat er geen zuurstof en bloed meer door het lichaam vervoerd wordt.

Bij hersendood spreken we dus over de toestand die optreedt wanneer alle functies van de hersenen aan zijn getast en niet meer te herstellen zijn door middel van eigen herstel of door middel van hulp van buitenaf (medisch ingrijpen). Hersendood is het definitieve punt waarop de dood zijn intrede doet. Op een EEG is géén elektrische activiteit in de hersenen waar te nemen. Toch kan het hart soms nog kloppen. Ook kan het hart stilstaan, terwijl de patiënt niet hersendood is. Wanneer een hersendood persoon beademd wordt via een beademingsmachine, kan het hart wel blijven kloppen.

Juridisch gezien is hersendood gelijkgesteld aan de dood. Het maakt voor de wet dus niet uit of iemand biologisch dood of hersendood is.

Bij hersendood is herstel uitgesloten! Wel is iemand die hersendood wordt verklaard een perfecte donor, omdat het een donor is met een zogenoemd kloppend hart. Wanneer iemand hersendood is, zijn de hersencellen zo beschadigd dat deze de vitale hersenfuncties niet meer kan uitvoeren. Eigenlijk doet het lichaam niets meer. De zintuigen werken niet meer, er is géén hersenactiviteit en de persoon ervaart geen pijn of wat dan ook. Via een EEG, een elektro-encefalogram, wordt de elektrische activiteit van de hersenen vastgesteld. Wanneer deze totaal geen activiteit meer vertonen is iemand officieel hersendood!
Wel bestaat er de mogelijkheid dat het hart spontane activiteit vertoond, maar omdat de persoon niet zelfstandig kan eten, drinken of ademen is leven niet meer mogelijk. Wanneer artsen of dierbaren besluiten de medicatie, de beademing en de voeding stopt te zetten, zal de biologische dood snel intreden.

Hersendoodprotocol

Om in Nederland vast te kunnen stellen of iemand hersendood is, of niet, is het zogenoemde hersendoodprotocol in het leven geroepen. Het hersendoodprotocol beschrijft dat er meerdere artsen bij betrokken moeten staan. De testen die middels dit protocol worden uitgevoerd, zijn om te kijken of de hersenschors en hersenstam nog activiteit vertonen. Als er ook maar uit één klein ding blijkt dat er enige vorm van hersenactiviteit is (hoe gering ook), dan kan er nooit vastgesteld worden dat er sprake is van hersendood.
Het hersendoodprotocol is onderverdeeld in drie gedeelten, namelijk:

1. Algemeen onderzoek - Diverse onderzoeken om uit te sluiten of er andere oorzaken van de bewusteloosheid en reactieloosheid van de patiënt zijn. Denk hierbij aan hypothermie, vergiftiging, hypotensie of een andere stoornis of aandoening.
2. Klinisch neurologisch onderzoek – Onderzoek door een neuroloog of een neurochirurg.
3. Aanvullend onderzoek - Er worden als eerst drie testen afgenomen (EEG; TCD en CT-angiografie) om te kijken of functie of doorbloeding van de grote hersenen aanwezig of afwezig is. Als bij alle drie een negatieve uitslag is (geen doorbloeding), dan moet ook het ontbreken van spontane ademhaling aangetoond worden. Hiervoor wordt gebruik gemaakt van de apneu-test. Ook wordt de patiënt tijdelijk van de beademingsmachine gekoppeld, om te controleren of de ademhaling niet terugkeert.

Orgaandonor

Bij iemand die hersendood is mogen de organen verwijderd worden voor donatie. Bij een klinisch dode of schijndode mag dit nooit! Een arts moet de patiënt eerst hersendood verklaren. Dit wordt gedaan door verschillende lichaamsfuncties te controleren. Begraven van een dode mag pas na 36 uur. Dit gebruik is afkomstig van de periode dat het vaker voorkwam dat iemand levend begraven werd: een ‘ondode’ of ‘schijndode’. Tegenwoordig is dit vrijwel helemaal uitgesloten.
Als iemand officieel hersendood is verklaard, wordt er nagekeken of de patiënt zich heeft ingeschreven in het nationaal donorregister als orgaandonor. Wanneer iemand zich niet heeft ingeschreven als orgaandonor, zal er contact worden opgenomen met de familieleden, en wordt aan hen gevraagd of de patiënt organen mag doneren. Als er akkoord wordt gegeven, zal de patiënt naar de operatiekamer gebracht worden, en zullen de benodigde organen (waar toestemming voor is gegeven) uit het lichaam van de patiënt gehaald worden en naar de ontvanger gebracht worden. Op het moment dat alle organen uit het donorlichaam gehaald zijn, zal de beademing gestopt worden en zal er een biologische dood intreden.

Juridisch dood bij hersendood

In Nederland kennen we ook nog de term juridische dood. Een persoon die officieel hersendood is, is voor de wet ook al officieel overleden, ongeacht of deze nog ‘in leven wordt gehouden’ door machines. In de periode wanneer iemand hersendood is, en nog niet biologisch dood, is het volgens de wet toegestaan organen te verwijderen. Iemand die hersendood is, is dus voor de wet ook dood. De vitale lichaamsfuncties als ademhaling en hartslag kunnen nog gaande worden gehouden middels hart-longmachines. Bij deze vorm van dood is het in de Nederlandse wet vastgelegd dat de organen van de juridisch dode of hersendode patiënt verwijderd kunnen worden ten behoeve van orgaantransplantatie.