1.0 Inleiding

De achtergrond

De islam is ontstaan in de 7^e eeuw en werd geopenbaard aan de profeet Mohammed. Volgens de islamitische geloofsleer ontving profeet Mohammed via de engel Dübriel (Gabriël) openbaringen van God, waarin hij werd opgeroepen het geloof van Adam en Abraham opnieuw te introduceren [Soera 2:136]. Voor moslims is de islam dan ook de oorspronkelijke religie zoals die geopenbaard is aan Abraham, Musa (Mozes) en Isa (Jezus) en andere vijfentwintig islamitische profeten . Het islamitische beeld van Jezus kreeg eerst vorm in de Koran, en van daaruit heeft zich het moslim-evangelie verder ontwikkeld.

Het is een bekend gegeven, dat de islam ontstond in een tijd en op een plek in de wereld waar de figuur Jezus alom bekend was. Uit inscripties, uit Syrische, Ethiopische en Byzantijnse bronnen, uit moderne analyses van pre-islamitische Arabische poëzie, uit nog niet zo lang geleden ontdekt vroeg-islamitisch materiaal, doemt het beeld op van een pre-islamitisch Arabië waar verscheidene christelijke gemeenschappen er rijke en gevarieerde beelden van Jezus op nahielden. Het is goed te bedenken dat in de tijd waarin de islam verscheen, de Kerk van de grote concilies met haar dogma’s nog niet in het Nabije Oosten was opgedrongen. Met andere woorden, de islam ontwikkelde zich te midden van vele, vaak vijandige gezinde christelijke gemeenschappen. Ook de Arabische joden die een niet duidelijke omschreven leer aanhingen – een vage mengeling van de Schrift – heeft ongetwijfeld zijn sporen achtergelaten in het ontstaan van de Islam.

2.0 Christelijke invloeden

‘Iemands religie is het product van zijn geboorteplek en zijn vroegste opvoeding’

De Koran verwijst veelvuldig naar verhalen over personen uit de Bijbel zoals Mozes, Maryam (Maria) en Jezus. Maar de bijzonderheden die de Koran over deze personen geeft, wijken af van wat de Bijbel erover zegt.
Zo spreekt de Koran bijvoorbeeld tegen, dat Jezus aan het kruis stierf [Soera 4:157-158, hoewel er tegenstrijdige verklaringen zijn in de Koranische uitleg ervan], en was volgens de Hadith [1] niet Izaäk de ‘Zoon van de belofte’ maar juist Ismaël, de stamvader van de Arabieren. Toch spreekt de Koran met respect over de islamitische Heilige Boeken, de Thora (Tawrat), de Psalmen (Zaboer) en het Bijbelse Evangelie (Indjil), waardoor God in vroegere tijden eveneens tot de mens heeft gesproken. Maar de moslims zijn ervan overtuigd, dat de Koran de allerlaatste en beslissende openbaringen van God bevat én  ……  dat alle andere Heilige Boeken herschreven én vervalst zijn.

Zeer opvallend in de Koran is de parallellen met de oude joodse geschriften. ‘Ibrahiem’ is natuurlijk ‘Abraham’ uit het Oude Testament, ‘Isma’ iel’ is ‘Ismaël’ en Haadjar’ is ‘Hagar’ en het heiligdom Baitoellaah waar Isma ‘iel samen met zijn moeder Haadjar zoekt naar water, lijkt veel op het Hebreeuwse Beit El, dat ook ‘Huis van God’ (Ka’aba) betekent. Maar toch, de overeenkomsten zijn groot en ik noem ze hier omdat er veel overtuigingen, gebruiken, morele standpunten en filosofische elementen binnen de twee geloven zijn, die enorm veel verband met elkaar hebben ondanks dat het jodendom en de islam zo vaak met elkaar overhoop liggen. Deze twee grote religies zijn naar mijn mening - net als het christendom - ontstaan uit dezelfde oorsprong!

[1] Hadith. Wie waren de ‘schrijvers’ van de vroege hadiths?
Voor zover we kunnen nagaan, werden de hadiths eerst in  omloop gebracht door groeperingen die bekend zouden worden als ‘ulama’ of ‘juqaha’, religieuze hoogontwikkelde personen die ofwel individueel optraden en als geleerde wijze mannen werden gerespecteerd, ofwel als leden van een niet-officiële groep geestverwanten die zichzelf  beschouwden als de hoeders van bepaalde tradities die aan bepaalde streken, steden of politieke ‘partijen’ waren verbonden.
Waar haalden ze hun verhalen vandaan? De verhalen waren afkomstig van de Profeet Mohammed, van een vrome Metgezel (Sahabi) van de Profeet, van een hoog in aanzien staande spirituele leraar uit de begintijd van de islamitische geschiedenis die beschouwd werd als de spirituele Opvolger (Tabi’í) van de Metgezellen, en ook waren ze afkomstig van oudere openbaarde heilige geschriften of religieuze overleveringen uit de joodse en christelijke traditie.

De Koran en de Hadith vormen met elkaar de basis voor het leven en de leer van de moslims. Uit de Koran en de Hadith werden later de islamitische wetten samengesteld, de sharia. In ongeveer de helft van de islamitische landen wordt de sharia in een gemengd rechtssysteem gebruikt.

Een zeer gerespecteerde uitlegger en 'redacteur' van de Hadith uit de negende eeuw wasAl-Boechari, een soennitische geleerde. Samen met Muslim, een andere Hadith-geleerde, legde hij collecties aan van 'zeer betrouwbare' Hadith. Zij hebben daarmee grote invloed gehad op de ontwikkeling van de islamitische jurisprudentie.

Een verhaal beschrijft hoe een lid van de stam van Mohammed, Zaid ibn Amr, tijdens de traditionele ceremoniën tegen de zwarte steen van de Ka ’aba leunde en bijna wanhopig zei: ‘O, God als ik maar wist hoe U aanbeden wilde worden, dan zou ik U aanbidden; maar ik weet het niet!’

3.0 De belangrijkste islamitische punten over Jezus

Hoewel de naam Mohammed slechts vijf keer in de Koran wordt genoemd, wordt de naam Isa (Jezus) wel 25 keer genoemd. Een onderdeel van de geloofsbelijdenis van de islam is het accepteren van Jezus als geëerde profeet van Allah (God), één van de hoogste in rang. Daarom zou geen enkele moslim Jezus durven te verwerpen.
De Koran vertelt ons, dat Isa (Jezus) geëerd wordt en in het Hiernamaals tot degenen zal behoren die het dichtst bij Allah zullen zijn. [Soera 3:45]

De Koran beschrijft het volgende over Jezus:

1. Een persoon die niet in Jezus (Isa) gelooft, kan géén moslim zijn. [Soera 2:136]
2. Jezus had een wonderbaarlijke geboorte. [Soera 19]
3. Jezus verrichtte wonderen [Soera 3:49]. Jezus werd gesterkt met de Heilige Geest. [5:110]
4. Jezus is geen God. Jezus is niet de zoon van God. [Soerat Maryam 88-93]
5. Jezus was niet gekruisigd [Soera tan-Nissaa’:157-158] en is niet overleden.
6. Jezus is door Allah gezonden om de kinderen van Israël te leiden en hen uit te nodigen naar het aanbidden van Allah alleen. [Soerat an-Nisaa’: 171]
7. Jezus zal terugkeren. [Soera: 159]

Ad. 2  De Messias, de zoon van Maria, is een mens geboren uit zijn moeder. Hij at en dronk, stond op en ging slapen. Hij leed pijn en weende. Verheven boven dit alles is God (Allah). Hoe kan hij dan een god zijn? Daarentegen is hij een dienaar en Boodschapper van Allah.
Allah zegt namelijk (interpretatie van de betekenis):

“De Messias, zoon van Maria, is niets anders dan een Boodschapper, hij werd waarlijk voorafgegaan door boodschappers en zijn moeder was een oprechte vrouw. Zij plachten beiden voedsel te eten (net als andere mensen). Zie hoe Wij voor hen de Tekenen duidelijk maakten en zie dan hoe zij (de ongelovigen) zich afwendden.” (Soerat al-Maa’idah:75)

Ad. 4  Het zeggen dat Jezus de zoon van God is, is een afschuwelijke en grootse zonde. Allah zegt hierover (interpretatie van de betekenis):

“En zij zeiden: ,,De Barmhartige heeft Zich een zoon genomen.” Voorzeker, jullie zijn met iets verwerpelijks gekomen. De hemelen staan daardoor op het punt om open te barsten en de aarde om open te splijten en de bergen om uiteen te vallen! Omdat zij een zoon toeschrijven aan de Barmhartige. Het is niet passend voor de Barmhartige om Zich een zoon te nemen. Er is niemand in de hemelen en (op) de aarde of hij zal als een dienaar naar de Barmhartige komen.”

Jezus, de zoon van Maria, verkondigde dat hij de dienaar en Boodschapper van Allah is. Wie gelooft dat de Messias, Jezus de zoon van Maryam, een god is, diegene is ongelovig! Allah zegt namelijk (interpretatie van de betekenis):

“Voorzeker, zij zijn ongelovig die zeggen: ,,Allah is de Messias, zoon van Maria.” (Soerat al-Maa’idah:72)

En wie zegt dat Jezus, de zoon van Allah of één van de drie-eenheid is; hij is ongelovig. Allah zegt namelijk (interpretatie van de betekenis):

“Voorzeker, zij zijn ongelovig die zeggen: ,,Voorwaar, Allah is een derde van drie (goden). Want er is geen god dan de Ene God (Allah). En indien zij niet ophouden met wat zij zeggen, dan treft zeker een pijnlijke bestraffing degenen van hen die ongelovig zijn.” (Soerat al-Maa’idah:73)

Ad.5  “En (Wij vervloekten hen wegens) hun uitspraak ,,Wij hebben de Messias Jezus, zoon van Maria, Boodschapper van Allah, gedood.” Maar zij doodden hem niet en zij kruisigden hem niet, maar dit werd hen zo geleken. En voorwaar, degenen die daar van mening over verschillen, twijfelen er onderling over. Zij hebben daar geen kennis over, zij volgen slechts vermoedens, en zij zijn er niet van overtuigd dat zij hem gedood hebben. Maar Allah heeft hem juist tot Zich opgeheven. En Allah is Almachtig, Alwijs.”

Ad. 5  Jezus (vrede zij met hem) is niet overleden, Allah heeft hem daarentegen tot Zich opgeheven. Hij (vrede zij met hem) zal vóór het aanbreken van de Dag des Oordeels naar deze aarde neerdalen en de wetgeving van Mohammed (vrede zij met hem) volgen. Hij zal de kinderen van Israël verduidelijken dat hun claim, dat zij Jezus gedood en gekruisigd hebben, vals is. Ook zal hij de christenen weerleggen die overdrijven in het prijzen van hem en menen dat hij God is, de zoon van Hem of één van de drie-eenheid.

Ad. 6  Jezus zal vóór de Dag der Opstanding neerdalen en is er is geen van de Lieden van de Schrift of hij dient in hem geloven. Allah zegt (interpretatie van de betekenis):

“En er is niemand van de Lieden van de Schrift of hij moet voor zijn dood in hem (de Profeet Jezus) geloven en op de Dag der Opstanding zal hij een getuige over hen zijn.”

4.0 Jezus in de moslim-evangelie

Er is duidelijk iets met Jezus dat maakt dat het beeld van hem in de Koran zo wezenlijk verschilt van dat van de Jezus in de christelijke evangelie. Het verschil ligt niet in de verteltrant, maar in het feit dat Jezus een controversiële profeet is. Hij is de enige profeet in de Koran die opzettelijk afstand neemt van de leerstellingen die zijn gemeenschap zegt van hem te hebben.
De term die de Koran in dit verband gebruikt, is ‘reiniging’. [3:55] Jezus zal worden gereinigd van de verwrongen geloofsovertuigingen van zijn volgelingen en zal voorts een actieve rol in dat reinigingsproces spelen.
In antwoord op de vraag van God ontkent Jezus expliciet verantwoordelijk te zijn voor het verdedigen van het triniteitsconcept - dus van een drievoudige God: maar er zijn meer belangrijke stellige problemen inzake de christelijke versie van het leven en de leer van Jezus, en de Koran komt daar bij herhaling op terug.

Kortom,  Jezus is in tegenstelling tot alle andere profeten, het onderwerp van een schriftelijke bestrijding van standpunten door twee of meer auteurs die zulke duidelijke verschillen van opvatting hebben, dat ze elkaar in een pennenstrijd fel aanvallen. Men kan dus stellen, dat Jezus en zijn volgelingen het theologische meest beladen onderwerp van de hele Koran vormen.

5.0 De islamitische Jezus

In de Koran wordt Jezus altijd als een moslimprofeet geïdentificeerd. Hij is een figuur die in een islamitische omgeving als het ware ‘gekneed’, gemodelleerd is. Hij wordt – om dit kracht bij te zetten – in diverse verhalen afgeschilderd als iemand die de Koran leest en uitlegt, op mohammedaanse wijze bidt en op pelgrimstocht naar Mekka gaat. Verscheidenen uitspraken onderstrepen niet alleen zijn menselijke natuur, maar ook zijn hulpeloosheid.

In tegenstelling tot de canonieke evangeliën neigt de Koran eerder tot een voorkeur voor Jezus’ wonderbaarlijke geboorte dan zijn lijden. Dat is de reden waarom hij aangeduid wordt als ‘de zoon van Maria’. Maar zijn dood is even wonderbaarlijk: hij wordt omhoog-geheven tot God waar hij, volgens latere islamitische traditie, bleef leven in afwachting van de door hem te vervullen rol aan het ‘Einde der tijden’. [4:36]

Jezus wordt als een aya geschreven; een wonderbaarlijk bewijs van Gods almacht. Zijn wijze van spreken en de goddelijke uitspraken m.b.t. hem lijken een echo te zijn van de profetische ‘carrière’ van Mohammed zelf. Ook lijken ze bedoeld te zijn om aan te tonen dat hij louter en alleen een dienstknecht van God op aarde is; een menselijk wezen dus. De eschatologische rol van Jezus – zijn Wederkomst – wordt in de christelijke evangeliën

niet erg gedetailleerd behandeld, maar lijkt zeer tot de verbeelding van de oosterse kerken te hebben gesproken en is waarschijnlijk langs die weg de hoofdstroom van het moslimdogma binnengekomen. Jezus is hoe dan ook een belangrijke inspiratiebron [43:61] voor de eschatologische. Meer algemeen gesteld kunnen we zien dat twee ‘acteurs’ in de moslim-eschatologie de hoofdrol spelen: de moslim-Mahdi (Messias) en Jezus.

De Jezus die in het moslim-evangelie opdoemt, lijkt te stammen uit de eerste anderhalve eeuw van de islamitische geschiedenis en heeft dus zijn wortels in de ‘primitieve’ islam; ook wel de vroege islam genoemd. De Jezus van de Koran komt zonder twijfel voort uit zowel de ‘orthodoxe’ canonieke traditie als uit de ‘onorthodoxe’, aprocriefe.  Daarna neemt hij een eigen leven en functie aan, zoals vaak gebeurt wanneer een bepaalde religieuze traditie uit een andere voortvloeit.

Kortom, het is moeilijk om uit al deze contrasterende beelden tot één levende synthese te komen, een formulering die het wezen avn het beeld van Jezus in de Koran vat.

Literatuurverwijzing

1. Nieuwsbrief 'Mohammeds Openbaringen' - 16 nov. 2013; www.millennium-visie.org 
2. Nieuwsbrief 'Tien Geboden & Islam' -  15 okt. 2013